Advies ondersteuningsstructuur burgerschapsonderwijs

Landelijke ondersteuning bij nieuwe wet burgerschapsonderwijs

In het kader van de aangescherpte wetgeving ter verduidelijking van de burgerschapsopdracht in het funderend onderwijs, faciliteert het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) vanaf 2022 een ondersteuningsstructuur. Scholen kunnen hiervan vrijwillig gebruik maken. Dit adviesrapport brengt in kaart wat wenselijk is voor een nieuw in te richten ondersteuningsstructuur voor burgerschapsonderwijs in het po, vo, mbo en so.

Er stonden twee vragen centraal:

• Hoe zou de ondersteuningsstructuur eruit moeten zien?
• Welke partij(en) is/zijn het meest geschikt om deze ondersteuning op te zetten?

Achtergrond: aanscherping burgerschapsopdracht is nodig

In 2006 is voor het eerst als bepaling in de wet opgenomen dat scholen aandacht moeten besteden aan burgerschap en sociale integratie. Aanleidingen daartoe waren adviezen van de Onderwijsraad over de noodzaak van aandacht voor burgerschap in het onderwijs, en zorgen in de Tweede Kamer over een gebrek aan sociale integratie.

In de jaren daarna bleek dat scholen weinig werk maakten van de invulling van burgerschapsonderwijs. Er werd onder meer vastgesteld dat meer dan de helft van de scholen geen visie op burgerschapsonderwijs heeft vastgesteld, leren over democratie weinig aandacht krijgt, en dat er weinig doelgericht wordt gewerkt.

De aanscherping van de wet heeft twee elementen: enerzijds is vastgelegd wat de inhoudelijke kern van burgerschapsonderwijs zou moeten zijn, en anderzijds is bepaald dat scholen moeten laten zien dat hun onderwijsaanbod herkenbaar, doelgericht en samenhangend is. Verwacht wordt dat deze verder ingevulde wettelijke eisen een nieuwe impuls geven en dat scholen hun burgerschapsonderwijs gaan versterken. Tegelijkertijd is onderkend dat ze daarbij ondersteuning nodig hebben.

Interviews met betrokkenen bij (beleid voor) burgerschapsonderwijs

Om tot het advies te komen, zijn gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van organisaties die ondersteuning bieden bij burgerschapsonderwijs (ProDemos, SLO, SSV, Alliantie Burgerschap), met sectorraden (PO Raad, VO Raad, MBO Raad), met profielorganisaties (Verus, VBS, VGS, VOS/ABB), met lerarenopleidingen (Vereniging Hogescholen), met onderzoekers (Hogeschool van Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Utrecht, Universiteit voor Humanistiek, Werkplaats Burgerschap mbo), en met leraren en schoolleiders (AVS, BVMBO, curriculum.nu).

Op welke aspecten is ondersteuning nodig (het ‘wat’)?

Op basis van de interviews, adviseren wij dat de ondersteuning met name is gericht op de volgende aspecten:

• Het (verder) ontwikkelen van begrip van, en een visie op, het concept ‘burgerschap’.
• Het vakgeïntegreerd en -overstijgend aanbieden van burgerschapsonderwijs.
• Het verduidelijken van de implicaties van de nieuwe wet.
• Het in beeld brengen en expliciteren van wat de school al doet op het gebied van burgerschapsonderwijs.
• Het helpen van leraren om controversiële onderwerpen te bespreken in de klas.
• Het stellen en evalueren van de doelen die de school heeft voor burgerschapsonderwijs.

Omdat scholen verschillen, kan aangesloten worden bij waar de grootste behoefte ligt. Wel moet bewaakt worden dat elke school uiteindelijk alle vijf gebieden uit de wet herkenbaar gestalte geeft.

Welke vormen van ondersteuning zijn nodig (het ‘hoe’)?

Wij adviseren de volgende vormen van ondersteuning:

• Ten eerste zou professionalisering mogelijk moeten zijn voor verschillende actoren in het onderwijs: met name voor leraren (po, vo, so, mbo), maar ook voor schoolleiders, schoolbestuurders, burgerschapscoördinatoren, en lerarenopleidingen: het gaat dus om professionalisering voor zowel zittende als toekomstige leraren.
• Ten tweede zou bevorderd moeten worden dat professionele leergemeenschappen worden gevormd, waarin kennisuitwisseling binnen scholen, maar vooral tussen scholen, gestimuleerd wordt, met aandacht voor het delen van praktijkvoorbeelden.
• Ten derde vinden we dat de ondersteuningsstructuur moet voorzien in hulpmiddelen voor scholen: zowel middelen die scholen helpen om het gesprek aan te gaan over burgerschapsonderwijs, als meer praktische hulpmiddelen zoals lesmateriaal.
• Ten vierde vinden we dat scholen/besturen de mogelijkheid moeten hebben om, op basis van een ondersteuningsvraag, specifiek advies te vragen, eventueel met visitatie.
• En als laatste vinden wij dat er binnen de ondersteuningsstructuur aandacht moet zijn voor onderzoek, zowel binnenschools als buitenschools.

Een netwerk: voorzitter, kernteam, klankbordgroepen, platform

Om de hiervoor beschreven ondersteuning te bieden, stellen wij voor dat er een sectoroverstijgend netwerk ontstaat dat bestaat uit:

• Een kernteam van vier partijen: ProDemos, SLO, SSV, Alliantie Burgerschap.
• Vier klankbordgroepen: vertegenwoordigers uit de sectorraden, de profielorganisaties, schoolleiders en leraren, en onderzoekers.
• Een onafhankelijk voorzitter.

Wij adviseren daarnaast dat het ondersteuningsaanbod van de partijen uit het kernteam, van de klankbordgroepen, en van andere marktpartijen (die zich bij het kernteam kunnen aanmelden) wordt weergegeven op een digitaal platform dat bestaat uit:

• Een uitgebreid, overzichtelijk en samenhangend ondersteuningsaanbod.
• De mogelijkheid voor scholen/besturen om op basis van een ondersteuningsvraag verwezen te worden naar een partij of meerdere partijen die geschikt is/zijn om hen ondersteuning op maat te geven (makelaarsfunctie).

Meer informatie

Ledoux, G. & Vaessen, A. (2021). Advies ondersteuningsstructuur burgerschapsonderwijs. In het kader van de aangescherpte wettelijke burgerschapsopdracht in het funderend onderwijs. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Contactpersonen
Guuske Ledoux, Annabel Vaessen

Samenwerkingspartner
Opdrachtgever: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap