Een grijs gebied

Onderwijssegregatie staat weer op de kaart

Onderwijssegregatie is de laatste jaren weer op de landelijke politieke agenda komen te staan. Het meest recent is dit gebeurd in de beleidsagenda tegen segregatie in het funderend onderwijs die de Minister voor Basis- en Voortgezet Onderwijs en Media in december 2020 naar de Tweede Kamer heeft gestuurd (OCW, 2020), waarin o.a. een monitoronderzoek naar onderwijssegregatie wordt voorgesteld.
Het consortium KBA Nijmegen, Kohnstamm Instituut, Oberon en SEOR doet in opdracht van het ministerie van OCW onderzoek naar onderwijssegregatie.

Het onderzoek moet meer inzicht geven in wat effectieve, dat wil zeggen wetenschappelijk onderbouwde, beleidsmaatregelen en interventies zijn om segregatie in het Nederlandse onderwijs tegen te gaan. In de eerste fase van het onderzoek (2022-2023) hebben we ons gericht op de volgende doelstellingen:

1. Een actuele weergave bieden van onderwijssegregatie in Nederland en een monitor ontwikkelen die na de looptijd van het onderzoek kan worden voortgezet;
2. Het in beeld brengen van de beleidsmaatregelen die segregatie in het Nederlandse onderwijs kunnen tegengaan.

Uitkomsten van de eerste monitor

Van 2022 tot en met 2025 brengen we jaarlijks de stand van zaken rondom segregatie in het Nederlandse basisonderwijs en voortgezet onderwijs in kaart. Dit monitorrapport doet verslag van de stand van zaken in schooljaar 2021-2022 en er wordt een vergelijking gemaakt met 2017- 2018.

Uit het onderzoek blijkt dat landelijk gezien de segregatie naar inkomen niet veranderd is tussen 2017-2018 en 2021-2022, zowel in het basisonderwijs als voortgezet onderwijs. Wel zien we in het voortgezet onderwijs landelijk een kleine daling van segregatie naar opleidingsniveau van ouders. In het basisonderwijs zien we juist een kleine stijging van segregatie naar opleidingsniveau van ouders. Ook is er zowel in basisonderwijs als in voortgezet onderwijs een kleine daling van segregatie naar migratieachtergrond. De kans dat leerlingen elkaar ontmoeten is tegelijkertijd zowel in basisonderwijs als in voortgezet onderwijs voor alle drie de kenmerken iets gestegen. In het algemeen is de segregatie vooral hoog in de grote steden en (zeer) sterk stedelijke gebieden.

Beleidsmaatregelen die segregatie in het Nederlandse onderwijs kunnen tegengaan

Ook is een systematische literatuurreview uitgevoerd op basis van zowel nationaal en internationaal onderzoek om inzicht te krijgen in hetgeen uit literatuur bekend is over de oorzaken van onderwijssegregatie en effectieve beleidsmaatregelen om die segregatie tegen te gaan.

We concluderen dat onderwijssegregatie het resultaat is van een samenspel van verschillende factoren op verschillende niveaus. Voor de Nederlandse situatie gaat dat om de combinatie van de volgende zaken: vrije schoolkeuze als stelselkenmerk, woonsegregatie als samenlevingskenmerk (basisonderwijs), vroege indeling naar niveaugroepen (voortgezet onderwijs), categorale scholen en/of smalle brugklassen (voortgezet onderwijs), voorkeuren van ouders voor een leerlingpopulatie die herkenbaar is qua SES en migratieachtergrond, verschillen in het keuzeproces van ouders naar SES en migratieachtergrond en toelatingsbeleid van scholen.
Het effect van deze combinatie van factoren wordt versterkt in een situatie met ruime keuze voor ouders: dus bij een groot aanbod van scholen op beperkte geografische schaal.

We concluderen dat de mogelijkheden om iets aan onderwijssegregatie te doen, niet voor het oprapen liggen. We hebben te maken met grote groepen actoren (ouders, scholen/besturen) die autonoom zijn in hun keuzes. Eventuele beleidsmaatregelen gericht op desegregatie zijn: beïnvloeden van oudervoorkeuren, van keuzeprocessen van ouders, beperken van woonsegregatie, beperken van vrije schoolkeuze, toelatingsbeleid scholen reguleren, tracking in het vo zoveel mogelijk naar latere leerjaren verschuiven en tegengaan van smalle scholen/brugklassen.

Omdat er niet één oorzaak is voor onderwijssegregatie en juist gaat om een combinatie van oorzaken zal naar alle waarschijnlijkheid ook alleen een combinatie van maatregelen kans van slagen maken om segregatie terug te dringen.

Vervolg

Komende jaren wordt de jaarlijkse monitoring van segregatie voortgezet, en gaan we dieper in op de vraag wat consequenties zijn van verschillende beleidsmaatregelen, o.a. met beleidssimulaties. Ook ontwikkelen we een opzet van experimenten en interventies waarin inzichten uit het onderzoek worden verwerkt.

Meer informatie

Muskens, M., Wolbers, M., Van Helvoirt, D., Aalders, P., Lekatompessy, S., Karssen, M., Stronkhorst, E., Vaessen, A., Van der Ploeg, S., Keijzer, A., Bulder, E., De Hek, P., Borggreve, S., Jonker, H. (2023). Een grijs gebied. Onderzoek naar beleidsmaatregelen voor het tegenaan van segregatie in het onderwijs. Monitorrapport 2023.

Contactpersoon: Merlijn Karssen

Zie ook: Kamerbrief

Samenwerkingspartners:
KBA Nijmegen
Oberon
SEOR