Feitelijke en ervaren bureaucratie

Feitelijke en ervaren bureaucratie rond leerlingenzorg voorafgaand aan passend onderwijs

Onderzoek bij samenwerkingsverbanden, scholen en ouders

Het terugdringen van bureaucratie rond leerlingenzorg is een van de doelstellingen van passend onderwijs. Om na te kunnen gaan of die doelstelling wordt gehaald, is inzicht nodig in de mate van bureaucratie in het oude stelsel, dus voorafgaand aan passend onderwijs. Hoe hebben scholen en ouders die bureaucratie ervaren, en hoe was het toen gesteld met de bureaucratie bij de samenwerkingsverbanden passend onderwijs? Het Kohnstamm Instituut deed hiernaar onderzoek samen met SEO Economisch Onderzoek, in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO). Daarbij is onderscheid gemaakt tussen feitelijke en ervaren bureaucratie.

Feitelijke bureaucratie

In dit onderzoek is feitelijke bureaucratie opgevat als overheadkosten, dat wil zeggen alle kosten voor activiteiten die niet de directe ondersteuning van leerlingen betreffen (zoals organisatie, huisvesting, indicatiekosten). De onderzoekers hebben de overhead bepaald bij een aantal samenwerkingsverbanden en regionale expertisecentra in de situatie vóór de invoering van passend onderwijs. Op basis van gegevens uit onder meer jaarverslagen, begrotingen, zorgplannen en gesprekken is gebleken dat de overheadkosten van de onderzochte samenwerkingsverbanden in de periode voorafgaand aan passend onderwijs lagen tussen de 10 en 25 procent van het totale budget. Voor de regionale expertisecentra (organisaties met alleen coördinerende taken) bedroeg dit 100%.

Ervaren bureaucratie op scholen

In het onderzoek is gekeken hoe de bureaucratie rond leerlingenzorg werd ervaren op scholen in het schooljaar 2013-2014, dus vóór de invoering van passend onderwijs. Bureaucratie is daarbij opgevat als het geheel van administratieve en overlegtaken rond leerlingenzorg. Daarvoor is een online vragenlijst ontwikkeld voor docenten en intern begeleiders in het (gewoon en speciaal) basisonderwijs en voor docenten, mentoren en zorgcoördinatoren in het voortgezet onderwijs. Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers aan het onderzoek over het algemeen de administratie en het overleg rond leerlingenzorg weliswaar tijdrovend vonden, maar ook nuttig. Wel zijn er behoorlijke verschillen: de een heeft meer bureaucratie ervaren dan de ander en leraren hebben gemiddeld meer bureaucratie ervaren dan intern begeleiders of zorgcoördinatoren. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat men minder last had van bureaucratie naarmate er minder externe druk was en men meer het gevoel had voldoende deskundig te zijn en zelf zeggenschap te hebben over de uit te voeren taken. Belangrijkste bron van ergernis was de grote hoeveelheid papierwerk: veel lange formulieren met zich herhalende vragen waarop in te veel detail moest worden geantwoord.

Ervaren bureaucratie bij ouders

Om ervaren bureaucratie te meten bij ouders van zorgleerlingen in de situatie voor passend onderwijs, is gekeken naar vijf deelaspecten: diagnostisch onderzoek, het maken van een handelingsplan, het invullen van formulieren, het aanvragen van een indicatie en het zoeken en vinden van een geschikte school. Ouders blijken nogal te verschillen in de mate waarin zij hierbij bureaucratie hebben ervaren. Sommige ouders voelden zich van het kastje naar de muur gestuurd, vinden dat ze eindeloos moeizame gesprekken moesten voeren en vonden hun gesprekspartners niet deskundig. Andere ouders vinden juist dat alles uiterst soepel ging en dat ze goed en deskundig werden begeleid. Het gemiddelde oordeel van ouders valt vrij positief uit: ze vinden dat de procedures wel tijd kostten, maar die tijd ook waard waren. Hoogopgeleide ouders zijn over het algemeen kritischer dan ouders met een laag opleidingsniveau.

Trefwoorden

passend onderwijs, bureaucratie, po, vo, ouders, leerkrachten, docenten, ib, zorgcoördinator, overhead, samenwerkingsverband, NRO

Meer informatie

Samenwerkingspartner SEO Economisch Onderzoek

Zie ook

Kuiper, E., Dikkers, L., Emmelot, Y., & Ledoux, G. (2015). Tevredenheid van ouders voor de start van passend onderwijs. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Koopman, P., Ledoux, G., Karssen, M., Meijden, A. van der, & Petit, R. (2015). Vervolgmeting 1 Kengetallen Passend Onderwijs.
Amsterdam: Kohnstamm Instituut.