Kenmerken en voorbeeldfunctie van Excellente scholen

Heeft het predicaat Excellente scholen bestaansrecht?

Het predicaat Excellente scholen is in 2012 in het leven geroepen door de toenmalige minister van Onderwijs. Het voornaamste doel was het stimuleren van kwaliteitsverbetering in het onderwijs. Inmiddels zijn er bijna 200 scholen in primair, voortgezet en (voortgezet) speciaal onderwijs, die zich ‘Excellente school’ mogen noemen.  Nu het traject een aantal jaren bestaat, wil de Inspectie van het Onderwijs graag weten wat nu precies de typerende kenmerken zijn van deze Excellente scholen, en of deze scholen een voorbeeldfunctie vervullen voor andere scholen. Deze vragen zijn bovendien relevant voor de voortzetting en borging van het predicaat Excellente scholen in de komende jaren. De Inspectie heeft daarom NRO gevraagd een onderzoek te laten uitvoeren waarin dit de onderzoeksvragen zijn. Het onderzoek is uitgevoerd door het Kohnstamm Instituut.

Twee deelonderzoeken

Er zijn twee deelonderzoeken gedaan. In deelonderzoek 1 lag het accent op het in kaart brengen van de kenmerken die Excellente scholen typeren en op de vraag of zij zich al dan niet onderscheiden van andere scholen (zoals scholen die van de Inspectie de waardering ‘Goed’ hebben ontvangen). Daarvoor is gebruikgemaakt van de databestanden van de Inspectie van het Onderwijs en van de juryrapporten van de jury Excellente scholen. Ook zijn focusgroepgesprekken gehouden met directeuren, coördinatoren en leraren, en zijn vier schoolportretten samengesteld van Excellente scholen die kunnen gelden als ‘best practice.’ Alle bevindingen zijn gerelateerd aan de kenmerken die naar voren komen uit de wetenschappelijke literatuur over effectieve scholen en voorwaarden voor schoolverbetering.

In deelonderzoek 2 ging het om de voorbeeldfunctie van Excellente scholen. Via een vragenlijst is informatie verzameld over de manier waarop en mate waarin scholen een voorbeeldfunctie vervullen. Die vragenlijst is voorgelegd aan zowel Excellente, als  Goede en reguliere scholen. In de al genoemde focusgroepen is ook op dit thema ingezoomd.

Excellente scholen blijken te verschillen van Goede scholen

Uit het onderzoek blijkt dat Excellente scholen verschillen van Goede scholen wanneer je kijkt naar de kwaliteitsbeoordelingen van de Inspectie. Op een aantal standaarden – Aanbod, (Extra) Ondersteuning, Resultaten, Veiligheid – scoren de Excellente scholen gemiddeld hoger dan de Goede scholen. Dat geldt zowel in het po als in het vo.

Kenmerkend voor Excellente scholen is verder dat zij de aandacht voor onderwijskwaliteit en de onderwijsvisie van hun school laten doorwerken tot in de haarvaten van de organisatie: schoolleiding en leraren samen zorgen voor een coherente aanpak, in aansluiting op de onderwijsvisie. Juist zo’n coherente aanpak wordt ook in de onderzoeksliteratuur genoemd als essentieel kenmerk van goed functionerende scholen. Voorwaarden daarvoor zijn: professionaliteit van het team,  gedeeld eigenaarschap, en het levend houden van de onderwijsvisie.

Excellente scholen zijn iets vaker voorbeeldschool dan andere scholen

Alle scholen, zowel Excellente, als Goede en reguliere scholen fungeren regelmatig als voorbeeldschool, bijvoorbeeld door de school open te stellen voor bezoekers, presentaties te geven op conferenties en studiedagen en soms door zich te profileren in de media. Excellente scholen doen dat allemaal vaker dan Goede scholen en dan reguliere scholen. Veel van de Excellente scholen geven aan dat zij behoefte hebben aan een partnerschap met andere scholen om hun horizon te verbreden en te sparren over borging, verdieping of doorontwikkeling van het excellentieprofiel. Belangrijk is voor deze scholen dat het niet alleen gaat om brengen, maar ook om halen.

Meerwaarde Excellentie

Een discussiepunt vanaf de komst van het predicaat Excellente scholen is de vraag wat het predicaat eigenlijk zegt over deze scholen. Sinds de waardering Goed van de Inspectie als voorwaarde is toegevoegd, voordat een school kan ‘opgaan’ voor het predicaat, is de vraag niet meer relevant in hoeverre ook de algemene onderwijskwaliteit voldoende of goed is. De Excellente scholen vallen op door hun hogere scores op bepaalde kwaliteitsstandaarden van de Inspectie. Zij laten daarmee zien dat zij inderdaad werk maken van onderwijsontwikkeling en kwaliteitsverbetering.

Meer informatie

Schenke, W., Weijers, Emmelot, Y., Karssen, M., Breetvelt, I., Van Stigt, A. & Boogaard, M. (2020). Kenmerken en voorbeeldfunctie van Excellente scholen. Zijn Excellente scholen excellent? Amsterdam: Kohnstamm Instituut.

Contactpersoon:Wouter Schenke

Samenwerkingspartners: NRO en Inspectie van het Onderwijs waren opdrachtgever

Schoolportretten

In dit onderzoek zijn ook vier schoolportretten van Excellente scholen gemaakt. Die kunt u hieronder bekijken en eventueel downloaden.