Onderwijs in burgerschap: wat scholen kunnen doen

Goed burgerschapsonderwijs is mogelijk, óók in lastige omstandigheden

Aanknopingspunten om het eigen burgerschapsonderwijs goed vorm te geven:dat is de opbrengst van een literatuurstudie en onderzoek naar ‘good practices’ in het primair en voortgezet onderwijs van het Kohnstamm Instituut, de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam.

Kennis over burgerschapsonderwijs vanuit wetenschap en praktijk

Scholen hebben de belangrijke taak om bij te dragen aan het burgerschap van leerlingen. Niet alle scholen gaat dat even gemakkelijk af. Veel scholen en leraren zijn dan ook op zoek naar geschikte manieren om burgerschap een plek te geven in hun onderwijs. Dit onderzoek, met subsidie van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO), biedt leraren, schoolleiders en beleidsmakers handvatten om het burgerschapsonderwijs verder vorm te geven.

Daarbij is gekozen voor een combinatie van kennis uit de wetenschappelijke literatuur en voorbeelden uit de praktijk op Nederlandse scholen voor basis- en voortgezet onderwijs. Een literatuurstudie heeft inzicht gegeven in mechanismen binnen de school die kunnen bijdragen aan burgerschapscompetenties van leerlingen. Zes casestudies bij po- en vo-scholen illustreren hoe die mechanismen vorm krijgen in de onderwijspraktijk. De zes schoolportretten laten zien hoe scholen in heel verschillende (en soms lastige) omstandigheden erin slagen om burgerschapsonderwijs mooi vorm te geven, in aansluiting bij hun onderwijsvisie en leerlingenpopulatie. Die voorbeelden zorgen ook voor een concrete invulling van de wetenschappelijke kennis.

Aanknopingspunten voor scholen

De basis voor goed burgerschapsonderwijs is een positief schoolklimaat: een veilige, respectvolle schoolomgeving waarin leerlingen en leraren open met elkaar praten en verschillen ‘er mogen zijn’. Aansluiten bij de leefwereld van leerlingen is daarbij essentieel: zo wordt burgerschap voor leerlingen concreet en nabij. Een belangrijk burgerschapsthema als democratisch leren handelen kan op die manier geoefend worden én betekenis krijgen. Gebeurtenissen die zich voordoen in het leven van leerlingen en vragen die voortkomen uit de maatschappelijke actualiteit zijn daarnaast een goed vertrekpunt voor de overdracht van burgerschapsinhouden. Door gebruik te maken van dialogische werkvormen leren leerlingen hun eigen standpunt te verwoorden, vragen te stellen aan anderen en met elkaar in gesprek te gaan.

Doelgericht werken vanuit een gezamenlijke visie en onderlinge afstemming door leraren en schoolleiding dragen bij aan een goede vormgeving van burgerschapsonderwijs éncreëren draagvlak binnen de school. Door burgerschap een plek te geven in een breed scala aan vakken wordt het voor leraren en leerlingen een vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs.

Meer informatie:

Onderwijs in burgerschap: wat scholen kunnen doen. Rapport 967. ISBN 94-6321-028-7. Amsterdam: Kohnstamm Instituut

Samenwerkingspartners: Universiteit van Amsterdam, afdeling POWL en Hogeschool van Amsterdam

Contactpersoon: Marianne Boogaard