Randvoorwaarden om kwaliteit van het programma School en Omgeving te borgen

Het programma School en Omgeving

Via de subsidieregeling School en Omgeving kunnen lokale coalities van scholen, gemeenten en andere partijen (zoals sportaanbieders, kinderopvang en bibliotheken) budget aanvragen voor het inrichten van een rijke leeromgeving voor leerlingen. De regeling is specifiek bedoeld voor scholen met veel leerlingen in achterstandssituaties. Het doel is een bijdrage te leveren aan meer kansengelijkheid door leerlingen van die scholen een programma aan te bieden dat talentontwikkeling en buitenschools leren ondersteunt op de ontwikkelgebieden sport, cultuur, cognitieve en sociale ontwikkeling, en oriëntatie op jezelf en de wereld. Het gaat om een aanbod, buiten de wettelijke onderwijstijd, aangeboden vanuit lokale coalities en gericht op verrijken van de ontwikkeling van leerlingen op verschillende domeinen. De activiteiten die de verschillende lokale coalities aanbieden zijn divers, en de uitvoering gebeurt door professionals en vrijwilligers. Er zijn tot nu toe nog weinig kwaliteitseisen vastgelegd in de subsidieregeling, afgezien van de eis van een VOG voor medewerkers en het toewerken naar een kwaliteitscyclus voor het aanbod van elke coalitie. Bovendien gelden er een aantal – soms wettelijk – vastgelegde eisen binnen de verschillende betrokken sectoren.

Inzicht in randvoorwaarden voor kwaliteit

In het licht van duurzame vormgeving van de subsidieregeling is het voor het ministerie van OCW van belang dat er goed inzicht is in de randvoorwaarden voor het beoogde activiteitenaanbod voor buitenschoolse ontwikkeling gericht op leerlingen in het funderend onderwijs. Het onderzoek inventariseerde welke randvoorwaarden voor het waarborgen van de kwaliteit van een buitenschools verrijkend aanbod op verschillende ontwikkeldomeinen (a) vanuit de wetenschap kunnen worden onderbouwd, (b) gelden in de verschillende betrokken sectoren, en (c) gelden in (enkele) andere landen. De achterliggende vraag voor het onderzoek is: wat zijn randvoorwaarden waarop het Rijk kan sturen om de kwaliteit van het programma School en Omgeving te waarborgen?

Aanpak van het onderzoek

Dit onderzoek richt zich op wetenschappelijk onderbouwde randvoorwaarden voor een kwalitatief buitenschools aanbod voor leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs. Dit betreft zowel de borging van de sociale en fysieke veiligheid van kinderen en jongeren, als de voorwaarden om een effectieve brede ontwikkeling te bevorderen, zoals sociaal-emotionele, (meta)cognitieve, creatieve en motorische doelen. Daarnaast is onderzocht hoe deze randvoorwaarden zich verhouden tot de bestaande kwaliteitseisen in de sectoren onderwijs, kinderopvang en vrijetijdsbesteding. Tot slot zijn voorbeelden onderzocht van kwaliteitsborging in enkele landen die vergevorderd zijn in het ontwikkelen en monitoren van een aanvullend aanbod voor de brede ontwikkeling van kinderen.

Het onderzoek bestond uit een kwalitatieve aanpak met de volgende onderdelen:

1. Systematische literatuurstudie naar randvoorwaarden vanuit de wetenschap
2. Een deskresearch die inzicht geeft in bestaande kwaliteitseisen en richtlijnen
3. Individuele interviews met internationale experts en analyse van internationale (beleids)documenten
4. Focusgroepgesprekken bestaande uit wetenschappers en (praktijk)experts
5. Overkoepelende synthese

Sturen op de docenten of begeleiders, de inrichting van de activiteiten en de organisatie

We hebben op basis van een overkoepelende synthese de belangrijkste voorwaarden om een veilig fysiek en sociaal klimaat te waarborgen én om de talent- en vaardigheidsontwikkeling van leerlingen te bevorderen geïdentificeerd. Deze voorwaarden zijn onderverdeeld in drie niveaus: de docenten of begeleiders, de inrichting van de activiteiten en de organisatie.

We concluderen dat docenten en begeleiders allereerst vakinhoudelijk competent moeten zijn en over goede sociale en pedagogische-didactische vaardigheden moeten beschikken.

Voor de activiteiten zelf is het belangrijk dat ze een breed, toegankelijk en inclusief aanbod vormen dat aansluit bij de schoolpopulatie. De activiteiten moeten duidelijke doelen voor leerlingen hebben en structuur en ruimte bieden om specifieke vaardigheden te ontwikkelen. Er moet gelegenheid zijn voor praktijkgericht, verrijkt en realistisch leren en voor een actieve rol, eigen inbreng en zelfstandigheid van leerlingen. Om impact te hebben, dienen de activiteiten van enige omvang te zijn (bijvoorbeeld minimaal 10 weken). Daarnaast is ruimte voor pauzes en ontspanning essentieel, naast creatieve opdrachten waarbij het eindresultaat niet vastligt, zodat leerlingen zelf kunnen creëren.

Op organisatieniveau is het belangrijk dat er voldoende tijd en aandacht is voor de praktische organisatie en implementatie, ondersteund door een goede projectleiding. Regelmatige evaluatiemomenten om na te gaan of doelen zijn bereikt en bij te sturen zijn eveneens cruciaal. Daarnaast moet het aanbod zijn ontwikkeld op basis van een heldere visie en duidelijke doelstellingen, die ook bekend zijn bij alle betrokkenen (zoals begeleiders).

Door middel van dit onderzoek kunnen beleidsmakers beter gefundeerde beslissingen nemen over de toekomstige inrichting en financiering van het buitenschools aanbod, met als uiteindelijk doel het vergroten van kansengelijkheid en de brede ontwikkeling van leerlingen in het funderend onderwijs.

Meer informatie

Karssen, M., Petit, R., Bruck, S., Conijn, J. M., Boogaard, M. & Elshof, D. (2024). Randvoorwaarden om kwaliteit van het programma School en Omgeving te borgen. Amstelveen: Kohnstamm Instituut. Rapport 1142.

Contactpersoon:
Merlijn Karssen

Zie ook:
Van der Grinten, M., Van der Ploeg, S., Steerneman, L., Van Druten, L., Jenniskens, T., Van Helvoirt, D., Boogaard, M., Veen, A. (2023). Inventarisatie verrijkte schooldag. Utrecht: Oberon, KBA Nijmegen en Kohnstamm Instituut.