Sturingsdynamiek in het Voortgezet Onderwijs

Zicht op sturingsdynamiek in het Nederlandse voorgezet onderwijs

Het Nederlandse onderwijsstelsel kent onderwijsbesturen met veel autonomie en veel organisaties die tussen het centrale niveau van het Rijk en het decentrale niveau van de onderwijsbesturen functioneren. In zo’n complex stelsel is sturing een lastige opgave. Dit blijkt uit onderzoek van Cissy Pater samen met TIAS.

Het Nederlandse onderwijsstelsel kent onderwijsbesturen met veel autonomie en veel organisaties die tussen het centrale niveau van het Rijk en het decentrale niveau van de onderwijsbesturen functioneren. In zo’n complex stelsel is sturing een lastige opgave. De overheid wordt eindverantwoordelijk gehouden voor het onderwijs, terwijl veel andere organisaties hun eigen rol en autonomie hebben.

Ook binnen onderwijsinstellingen proberen verschillende actoren direct of indirect invloed uit te oefenen op de onderwijspraktijk. Bijvoorbeeld onderwijsbesturen, Raden van Toezicht, medezeggenschapsraden, schoolleiders, teamleiders en natuurlijk docenten. Zowel op het niveau van het stelsel als binnen onderwijsbesturen is dus sprake van meerdere sturende actoren, die als netwerk een bepaalde sturingsdynamiek ontwikkelen.

Opzet

Het Kohnstamm Instituut voerde samen met TIAS een onderzoek uit naar hoe sturing werkt in het Nederlandse onderwijs. Een multidisciplinair team verzamelde ruim 160 documenten en interviewde meer dan 200 mensen. In de casestudies is de sturingsdynamiek binnen besturen in respectievelijk het vo en het mbo onderzocht voor de beleidsthema’s (1) taal en rekenen (kwaliteitsbeleid), (2) burgerschapsvorming en (3) de school als lerende organisatie. Dit zijn thema’s waarvoor de centrale overheid in formele zin veel of weinig verantwoordelijkheid heeft en waarop de overheid veel of weinig actief stuurt.

Het onderzoek is opgezet als een meervoudige, geneste casestudie met negen vo-besturen met daarbinnen vijftien scholen en negen mbo-besturen met zeventien onderwijsteams. In elk bestuur zijn interviews gehouden met de medezeggenschapsraad, de Raad van Toezicht, het College van Bestuur, directeuren, teamleiders en docenten. Op basis van gedetailleerde analyses is voor elk beleidsthema in kaart gebracht:

1. wat mensen verstaan onder het thema;
2. wie bij de sturing op het thema betrokken is;
3. hoe er wordt gestuurd en welke praktijken zich ontwikkelen;
4. welke instrumenten daarbij worden ingezet.

Het eerste rapport beschrijft de sturingsdynamiek in het voortgezet onderwijs, het tweede die in het middelbaar beroepsonderwijs.

Dit onderzoek maakt deel uit van het onderzoeksprogramma ‘Zicht op sturingsdynamiek’. Andere deelprojecten richtten zich op de sturingsdynamiek voor dezelfde beleidsthema’s op het niveau van het stelsel en in het buitenland. Alle gegevens zijn minutieus gecodeerd, geanalyseerd, gecombineerd en geïnterpreteerd.

Gecombineerde conclusies uit de deelprojecten

Ieder beleidsthema kent op stelselniveau een eigen vorm van sturing. Onderwijsbesturen vertalen deze sturing vervolgens binnen hun organisatie. Uit de combinatie van gegevens blijkt dit voor spanningen te zorgen. De typisch Nederlandse ‘lenige netwerksturing’ biedt op stelselniveau veel flexibiliteit en veelzijdigheid. De keerzijde is dat vo- en mbo-besturen voor verschillende beleidsthema’s verschillende strategieën in moeten zetten. Het is vooral het gelijktijdig inzetten van verschillende strategieën die onderwijsorganisaties onder druk zet; het leidt tot sturingsoverload. Doel van de sturing op stelselniveau is het gericht beïnvloeden van de praktijk en de routines binnen onderwijsorganisaties. Het veranderen van routines vraagt van scholen en instellingen tijd, aandacht en middelen. Door de veelheid en de variatie in sturing door de overheid kiezen onderwijsbesturen het vaakst strategieën die de organisatie zo min mogelijk belasten. De resultante van dit samenspel is sociale verspilling.

In een overkoepelend essay en een opiniestuk stellen de onderzoekers oplossingsrichtingen voor onder het mom: Overheid, stuur het onderwijs minder maar beter!

Alle bevindingen zijn op deze webpagina te vinden.

Het onderzoeksproject werd uitgevoerd in opdracht van NRO.

Samenwerkingspartner:

TIAS School for Business and Society, Tilburg University- Prof.dr. Sietske Waslander & prof.dr. Edith Hooge. Lectoraat ‘Public Governance’ Haagse Hogeschool – Dr. Henno Theisens

Meer informatie:

Waslander, S., Pater, C. (2017). Sturingsdynamiek in het voortgezet onderwijs. Rapport 17-4. Tilburg: TIAS School for Business and Society, Tilburg University.

Zie ook:

Waslander, S. m.m.v. Fred Verbeek (2017). Sturingsdynamiek in het  middelbaar beroepsonderwijs. Rapport 17-5. Tilburg: TIAS School for Business and Society, Tilburg University.