Alternatieve examinering Nederlands: een uitgelezen kans voor nieuwkomers?

Examen Nederlands struikelblok voor nieuwkomersleerlingen

In het voortgezet onderwijs hebben leerlingen met een andere moedertaal dan Nederlands en die nog maar kort in  Nederland verblijven meer moeite met het Centraal Examen (CE) Nederlands dan met andere vakken. Voor nieuwkomersleerlingen kan dit een belemmering zijn om het diploma te halen of een opleiding te volgen op het niveau dat past bij hun capaciteiten.

Alternatieve examinering nieuwkomers

Een drietal scholen heeft vanuit een eerdere regeling (Regelluwe scholen) in de periode 2016-2021 geëxperimenteerd met alternatieve examens Nederlands voor nieuwkomers: het Staatsexamen Nt2 niveau I voor vmbo, niveau II voor havo en het EDUP-examen voor vwo. Vanwege positieve ervaringen wilde het ministerie van OCW deze mogelijkheid voor alternatieve examinering ook beschikbaar maken voor andere scholen in de vorm van een pilot. De leerlingen die in aanmerking kwamen voor deelname aan de pilot waren leerlingen met een andere moedertaal dan Nederlands, met een verblijfsduur niet langer dan zes jaar in Nederland.

SEO en Kohnstamm Instituut hebben in 2021/2022 een voorstudie uitgevoerd (Experiment Staatsexamen Nt2 en EDUP | Kohnstamm Instituut), en monitoren en evalueren de pilot alternatieve examinering, die in schooljaar 2022/2023 is gestart en drie schooljaren zou beslaan.

Evaluatieonderzoek en onderzoeksmethode

Het doel van de pilot was om, behalve het bieden van een mogelijk beter examen aan nieuwkomers, ook informatie te verzamelen ten behoeve van beleids-en besluitvorming over aanpassing van het CE Nederlands.

Het evaluatieonderzoek is opgezet in vier delen: een monitor van de pilot onder de deelnemende scholen; focusgroepen met een selectie van leerkrachten en leerlingen over hun ervaringen; een effectmeting op basis van de CBS Microdata naar slagingskans, doorstroom en studiesucces; en een verdiepend onderzoek naar mogelijke bias in de onderzochte examens. Dit tussenrapport doet verslag van de monitor en de focusgroepen. In het voorjaar van 2024 volgt een eindrapport waarin de effectmeting op basis van de CBS Microdata worden toegevoegd.

Na het eerste jaar heeft het ministerie besloten om de pilot voortijdig stop te zetten vanwege ontwerpfouten in de juridische basis van de pilot en de daaruit voortvloeiende uitvoeringsproblemen. Het verdiepende onderzoek, waarin de examens met elkaar zouden worden vergeleken, is daardoor komen te vervallen.

Resultaten monitor en focusgroepen: Staatsexamen Nt2 en EDUP mogelijk beter geschikt voor nieuwkomers?

Meer dan 220 leerlingen van 30 scholen hebben in schooljaar 2022/2023 deelgenomen aan de pilot alternatieve examinering nieuwkomers. Het merendeel van de leerlingen heeft het Staatsexamen Nt2 niveau I voor vmbo gedaan. Bijna alle scholen bieden extra lessen Nederlands aan nieuwkomers en de scholen namen vrijwel allemaal beide examens af. Deelnemende leerlingen haalden gemiddeld een hoger cijfer voor het alternatieve examen dan voor het centraal examen Nederlands.

Het niveau van het Staatsexamen Nt2 programma I voor vmbo-t en programma II voor havo lijken passend. Voor de andere vmbo-niveaus lijkt het Staatsexamen Nt2 programma I te moeilijk. Voor vwo wordt het EDUP als pittig ervaren, maar gemiddeld scoren deelnemers wel hoger op dit examen dan op het CE Nederlands.

In de focusgroepen is gesproken met onderwijsprofessionals en leerlingen van een selectie van de deelnemende scholen. De motivatie van scholen om mee te doen lag deels in het bieden van een meer geschikt alternatief en deels in het bieden van een extra kans aan deze leerlingen. De alternatieve examens zijn mogelijk beter geschikt voor nieuwkomers, omdat er in de onderwerpkeuze en het taalgebruik meer rekening wordt gehouden met de anderstalige achtergrond van nieuwkomers en ook op andere onderdelen (zoals luisteren en spreken) wordt getoetst waardoor meer recht wordt gedaan aan verschillende aspecten met betrekking tot de taalbeheersing van nieuwkomers. Dat de alternatieve examens die gebruikt zijn, gemaakt zijn voor volwassenen, lijkt niet echt een probleem te zijn.  Ondanks veelgenoemde organisatorische onvolkomenheden in de uitvoering van de pilot zijn de deelnemende scholen vrijwel unaniem positief over de alternatieve examinering.

Door de voortijdige stopzetting van de pilot is de looptijd van het evaluatieonderzoek ingekort en het verdiepende onderzoek komen te vervallen, met als gevolg dat de belangrijkste vraag onbeantwoord blijft en er geen uitspraken kunnen worden gedaan in hoeverre de alternatieve examens geschikte alternatieven zijn voor het CE Nederlands.

Meer informatie

Van der Ven, K., Doeve, T., Elshof, D., m.m.v. Meijer, H. (2023). Een uitgelezen kans voor nieuwkomers? Tussenrapportage evaluatie pilot alternatieve examinering Nederlands voor nieuwkomers. Amsterdam: SEO Economisch onderzoek en Kohnstamm Instituut.

Contactpersoon: Dorothé Elshof

Opdrachtgever: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

Looptijd: 2021-2023 (voorstudie en monitor pilot); 2024 (effectonderzoek pilot)

Zie ook:
Vooronderzoek: Bisschop, P., Doeve, T., Van der Ven, K., Krijnen, E., Petit, R., Elshof, D., Van Stigt, A. (2022). Experiment Staatsexamen Nt2/Edup. Voorstudie. Amsterdam: SEO Economisch onderzoek en Kohnstamm Instituut.

Samenwerkingspartner: Koen van der Ven, Tamara Doeve (SEO Economisch onderzoek)