Doorstroom in een kansrijk stelsel

In Nederland moeten leerlingen al op twaalfjarige leeftijd een keuze maken voor vervolgonderwijs. Deze vroege selectie leidt tot grotere ongelijkheid in onderwijsuitkomsten, vooral voor leerlingen met een ongunstigere sociaaleconomische achtergrond. De Onderwijsraad adviseerde daarom om een stelselwijziging door te voeren: het afschaffen van het schooladvies in groep 8 en het invoeren van een driejarige brugperiode met een flexibel programma en interne differentiatie. De consequenties van deze stelselwijziging zijn groot, terwijl de randvoorwaarden hiervoor nog onvoldoende aanwezig zijn. Voor een succesvolle implementatie van deze stelselwijziging moet eerst aan meerdere randvoorwaarden worden voldaan.

Dit blijkt uit een ex ante beleidsevaluatie van het genoemde advies die in opdracht van het ministerie van OCW is uitgevoerd. Hiertoe zijn literatuuronderzoek en kwantitatieve data-analyse uitgevoerd en zijn focusgroepen en interviews met betrokkenen (wetenschappers, bestuurders, schoolleiders en vertegenwoordiging van docenten, ouders en leerlingen) gehouden. Eveneens zijn alternatieve beleidsmaatregelen verkend.

Randvoorwaarden

Randvoorwaarden voor een succesvolle implementatie betreffen meerdere aspecten, waaronder de volgende.
Binnen lerarenopleidingen en bijscholing moet meer aandacht worden besteed aan pedagogische vaardigheden, differentiatie en inclusief onderwijs, zodat leraren goed voorbereid zijn om les te geven aan diverse groepen leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Daarnaast is de ontwikkeling van (deels) gestandaardiseerde toetsen voor de eerste drie jaar van het voortgezet onderwijs noodzakelijk voor een eerlijke en correcte selectie voor de bovenbouw. Scholen hebben ook voldoende gekwalificeerd personeel nodig, mogelijk zelfs meer leraren dan nu het geval is, om kleinere klassen te kunnen realiseren. Dit terwijl er al een lerarentekort is. De implementatie van een brede brugklas vereist structurele financiering voor professionalisering, ondersteuningsstructuur en aanpassingen aan sommige schoolgebouwen. Verder zijn wetswijzigingen nodig om het nieuwe onderwijssysteem juridisch te ondersteunen, inclusief licenties voor scholen om meerdere niveaus aan te bieden.

Uitstellen selectie leidt niet automatisch tot meer kansengelijkheid

Uit het literatuuronderzoek volgt dat het instellen van latere selectie niet automatisch zal leiden tot meer kansengelijkheid. Onderzoek naar landen die van vroege naar late selectie gaan, lieten voordelen zien voor hoogpresterende leerlingen met een ongunstige sociaaleconomische status, maar minder voor iets lager presterende leerlingen. De ongelijkheid in kansen op basis van het opleidingsniveau van ouders nam in die landen niet af, waarschijnlijk omdat ouders invloed blijven uitoefenen op de loopbaan van hun kinderen, bijvoorbeeld via bijles. Daarnaast zijn er leerlingen die lijken te profiteren van vroege selectie: vmbo-basis en vwo+ leerlingen. Voor deze leerlingen zou het ongunstig kunnen zijn als het selectiemoment wordt uitgesteld.

Maatregelen om nadelen vroege selectie tegen te gaan

Na het verschijnen van het advies zijn meerdere maatregelen geïmplementeerd, gericht op het tegengaan van de nadelen van vroege selectie. Het gaat daarbij om maatregelen die het gemakkelijker zouden moeten maken om in de onderbouw van het voortgezet onderwijs over te stappen naar een meer passend niveau. Voorbeelden van maatregelen zijn de invoering van de doorstroomtoets en het doorstroomrecht naar havo en vwo.

Meer informatie

Muskens, M., Smeets, E., Van Langen, A., Van Helvoirt, D., Van der Veen, I., & Veen, A. (2024). Doorstroom in een kansrijk stelsel. Ex ante evaluatie van het advies van de Onderwijsraad ‘Later selecteren, beter differentiëren’. Nijmegen/Amstelveen: KBA Nijmegen/Kohnstamm Instituut.

Contactpersonen:
Ineke van der Veen
Annemiek Veen

Zie ook:
Veen, A., Van der Veen, I. & Stronkhorst E. (2024). Monitor en evaluatie Brede Brugklas Bonus Amsterdam. Periode 2019-2023. Eindrapport. Amstelveen: Kohnstamm Instituut. Rapport 1123.

Samenwerkingspartner:
KBA Nijmegen