Nieuwkomers in het primair en voortgezet onderwijs

Onderzoek naar nieuwkomers in het Nederlandse onderwijs

Recente ontwikkelingen in Oekraïne en Afghanistan maken het vraagstuk rondom nieuwkomers in het onderwijs urgent. SEO en Kohnstamm Instituut onderzochten in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) welke groepen leerlingen naar Nederland migreren, wat hun onderwijsbehoeften zijn en hoe het nieuwkomersonderwijs is georganiseerd. Het onderzoek bestond uit een literatuuronderzoek, interviews met experts, analyse van data van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), een enquête onder samenwerkingsverbanden voor passend onderwijs en interviews met leraren, leerlingen en ouders op verschillende soorten (nieuwkomers)scholen en reguliere scholen waar nieuwkomers naar doorstromen.

Wie zijn nieuwkomersleerlingen?

In dit onderzoek definiëren we nieuwkomersleerlingen ruimer dan de definitie die DUO hanteert ten behoeve van de bekostiging van nieuwkomers. Dit betekent dat ook leerlingen die vanuit het buitenland komen met een Nederlandse nationaliteit, bijvoorbeeld kinderen van remigranten of uit Caribisch Nederland, als nieuwkomer zijn beschouwd. Er zijn (op 1 oktober 2020) ongeveer 54.000 nieuwkomersleerlingen die maximaal drie jaar in Nederland wonen. De grootste groep nieuwkomersleerlingen migreert omdat ze gevlucht zijn. Er zijn ook veel leerlingen waarvan de ouders op zoek zijn naar werk of betere werkomstandigheden.

Nieuwkomersleerlingen met en zonder Nederlandse nationaliteit

Binnen de genoemde groep nieuwkomers zijn er kinderen mét de Nederlandse nationaliteit en zonder de Nederlandse nationaliteit. De grootste groep nieuwkomersleerlingen, 62%, heeft geen Nederlandse nationaliteit. De meeste van hen komen uit Syrië of Eritrea. Veel van de andere nieuwkomers hebben een Europese nationaliteit, met name een Poolse of een Bulgaarse. Ongeveer een derde van de groep nieuwkomersleerlingen heeft wél een Nederlandse nationaliteit. De peildatum van het onderzoek ligt voor de uitbraak van de oorlog in Oekraïne.

Type onderwijs speciaal voor nieuwkomersleerlingen

Nieuwkomersleerlingen van goed onderwijs voorzien is niet eenvoudig, alleen al omdat zij in allerlei opzichten verschillen, zoals in leeftijd, capaciteiten, land van herkomst en onderwijshistorie. Het vraagt van scholen en leraren, naast kennis over de verschillende doelgroepen, kennis en expertise op het gebied van Nederlands als tweede taal (Nt2). In Nederland zijn verschillende typen scholen te herkennen voor nieuwkomers die zij doorlopen voordat ze regulier onderwijs volgen. Ook komt het voor dat nieuwkomers direct regulier onderwijs volgen, vaak met een aangepast onderwijsprogramma.

Onderwijsbehoeften nieuwkomersleerlingen

Uit dit onderzoek blijken geen grote verschillen te zijn in onderwijsbehoeften tussen groepen nieuwkomersleerlingen, bijvoorbeeld op basis van land van herkomst. Nieuwkomersleerlingen hebben behoefte aan een veilige omgeving, ‘gezien worden’ door een leerkracht en op basis daarvan onderwijs krijgen op maat. Op nieuwkomersscholen in het primair onderwijs krijgen leerlingen vooral Nederlands en rekenen en is er aandacht voor sociaal-emotionele ontwikkeling en burgerschap. In het voortgezet onderwijs is daarnaast wat meer aandacht voor andere vakken bijvoorbeeld ter voorbereiding op een beroepsrichting.

Grote uitdagingen voor de organisatie van het onderwijs

Een van de knelpunten is dat bepaalde groepen nieuwkomers, bijvoorbeeld met een Nederlands paspoort, formeel niet vallen onder de doelgroep voor nieuwkomersonderwijs. Scholen krijgen voor deze leerlingen geen aanvullende bekostiging voor het aanbieden van nieuwkomersonderwijs. Andere knelpunten zijn dat in het regulier onderwijs niet altijd een passend aanbod is voor nieuwkomersleerlingen, leerlingen geregeld worden onderschat in hun capaciteiten, er te weinig Nt2 expertise bij leraren is en (daardoor) te weinig begeleiding voor nieuwkomersleerlingen. Wel wordt genoemd dat het onderwijsaanbod in het nieuwkomersonderwijs is verbeterd, maar dat er een gebrek is aan passende methoden en materialen.

Meer informatie

Bisschop, P., Van der Ven, K., Doeve, T., Petit, R., Elshof, D., Krijnen, E., Van Stigt, A. (2022). Nieuwkomers in het primair en voortgezet onderwijs. Doelgroepenonderzoek. Amsterdam: SEO Economisch Onderzoek en Kohnstamm Instituut.                                                                                                 

Contactpersonen:
Régina Petit
Dorothé Elshof
Arwen van Stigt

Samenwerkingspartner: SEO Economisch Onderzoek