Onderzoek vrijstellingen Leerplichtwet

Groei vrijstellingen 5 sub a in de G4

Het aantal toegekende vrijstellingen van de Leerplichtwet artikel 5 sub a nam in de vier grote steden (G4) van 2017 tot 2021 substantieel toe. Artikel 5 sub a van de Leerplichtwet bepaalt dat kinderen die door een zware lichamelijke of psychische beperking niet naar school kunnen, vrijgesteld kunnen worden van onderwijs. In Amsterdam, Den Haag en Rotterdam werden de meeste vrijstellingen toegekend aan 5-jarige kinderen, terwijl  in Utrecht juist minder vaak vrijstellingen aan deze leeftijdsgroep werden toegekend. In een onderzoek in opdracht van de vier grote gemeenten (Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam) heeft Kohnstamm Instituut dit, in samenwerking met DUO, nader onderzocht.

Onderzoek naar groei vrijstellingen in combinatie met groei speciaal onderwijs

De gemeenten namen de afgelopen schooljaren een stijging waar van het aantal vrijstellingen, in combinatie met een stijging van het aantal leerlingen in het gespecialiseerd onderwijs. Het onderzoek moest meer inzicht bieden in de achterliggende oorzaken. Er zijn zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens verzameld. De kwantitatieve gegevens betreffen al beschikbare cijfermatige gegevens, waaronder die over leerlingenaantallen en aantallen van onderwijs vrijgestelde kinderen. De kwalitatieve gegevens zijn verkregen op basis van gesprekken met diverse betrokkenen in de vier gemeenten.

Veelheid aan oorzaken

Voor de waargenomen toename worden verschillende oorzaken genoemd. Als het gaat om jonge, net leerplichtige kinderen wordt vooral gewezen op een toename van medische problemen. Verder wordt verondersteld dat kinderen in de coronaperiode onvoldoende zijn gezien op jonge leeftijd, omdat ze niet naar de voorschool gingen. De kinderen zijn pas laat in beeld en op het moment dat ze naar school gingen, was nog niet goed te zien welke problematiek er speelde. Een andere genoemde oorzaak bij iets oudere kinderen is dat de overgang naar het voortgezet (speciaal) onderwijs tot aansluitingsproblemen leidt.

Samenwerking en afstemming

Om het aantal vrijstellingen terug te dringen, werken de gemeenten aan verbeteringen in de samenwerking tussen betrokken partijen: scholen, jeugdartsen en leerplichtambtenaren. Voorbeelden zijn het Utrechtse kernpartneroverleg en het Driehoeksoverleg in Den Haag. Deze zijn onder meer bedoeld om de kennisbasis over relevante wet- en regelgeving te versterken, (dreigende) uitval te monitoren en kinderen in beeld te houden.

Onderwijs-zorgondersteuning op maat

Daarnaast wordt er ingezet op vroegsignalering en vroeghulp, bijvoorbeeld met projecten zoals OKIDO in Amsterdam. Ook worden aangepaste onderwijszorgcombinaties en ambulante hulp aangeboden, zoals deeltijddagbehandeling en zorgonderwijsgroepen. Verder is er aandacht voor begeleiding binnen scholen om schooluitval te voorkomen, bijvoorbeeld door individuele begeleiding aan te bieden of initiatieven zoals het Utrechtse ‘College 360’. Het doel van al deze maatregelen is om kinderen de juiste onderwijs- en zorgondersteuning te bieden op maat, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen en schooluitval wordt voorkomen.

Zorg voor een betere benutting van het vrijstellingenregister

Er is een landelijk register waarin toegekende vrijstellingen voor onderwijs worden bijgehouden. Gebleken is echter dat hierin geen onderscheid wordt gemaakt naar type vrijstelling binnen artikel 5, terwijl deze gegevens wel door de gemeenten worden aangeleverd. Ook blijkt dat deze data maar voor twee jaren beschikbaar zijn en daarna wegens de regelgeving rondom vrijstellingengegevens worden vernietigd. Er kan dus niet naar trends van meer dan twee jaren gekeken worden. Een aanbeveling (aan het ministerie van OCW) is: houd binnen het landelijk vrijstellingenregister het type vrijstelling binnen artikel 5 bij en onderzoek de mogelijkheid van een langere bewaartermijn. Wanneer deze cijfers goed beschikbaar zijn vanuit het landelijke vrijstellingenregister, kan beter worden gestuurd op het terugdringen van het aantal vrijstellingen.

Meer informatie

Veen, A. & Van der Veen, I., i.s.m. Borggreve, S. (2023). Onderzoek vrijstellingen Leerplichtwet artikel 5 sub a. in vier gemeenten (G4). Amsterdam: Kohnstamm Instituut. Rapport 1105.

Contactpersoon: Annemiek Veen

Samenwerkingspartners:
Onderzoek en Statistiek Amsterdam
Stichting Alexander