Differentiatie door mbo-2 teams

Tussen 2019 en 2023 hebben onderzoekers van Kohnstamm Instituut en Oberon samen met vijf verschillende mbo niveau 2-opleidingen een praktijkgericht ontwikkelonderzoek uitgevoerd naar gedifferentieerd onderwijs. De hoofdvraag in het onderzoek luidt: Welke vormen van differentiatie leiden, onder welke voorwaarden, tot een toename van zelfregulatie, motivatie en studiesucces van studenten in mbo niveau 2 Beroeps Opleidende Leerweg (BOL)-opleidingen?

Een praktijkgericht mixed-methods onderzoek

Deelnemende onderwijsteams hebben elk een eigen differentiatieaanpak ontwikkeld.  Deze varieert van het opstellen van persoonlijke leerdoelen over modules of leereenheden heen, tot het aanpassen van opleidingsduur, tempo en volgorde van leereenheden. In elk van de ontwikkelde aanpakken krijgen studenten meer regie over hun eigen leerproces.

Om de hoofdvraag van het onderzoek te beantwoorden hebben de onderzoekers studenten, docenten en ontwikkelaars van de gedifferentieerde aanpakken geïnterviewd. Studenten hebben daarnaast een vragenlijst ingevuld over het door hun ervaren onderwijsaanbod en hun motivatie, waargenomen competentie en zelfregulatievaardigheden. In een effectstudie is de ontwikkeling van motivatie, zelfregulatievaardigheden en studiesucces van studenten in opleidingen met een gedifferentieerde aanpak, vergeleken met de ontwikkeling van studenten in controle-opleidingen zonder gedifferentieerde aanpak.

Positieve ervaren opbrengsten van differentiatie op zelfregulatievaardigheden en motivatie

Docenten zien een toename in zelfregulatievaardigheden bij studenten en hebben de indruk dat studenten gemiddeld sterker gemotiveerd zijn. Zij merken ook dat studenten zich meer verantwoordelijk voelen over hun studievoortgang en dat hun eigenaarschap over het studieproces groeit. Volgens docenten zijn er echter ook studenten die moeite (blijven) hebben met zelfregulerend leren.

Studenten zien op het gebied van zelfregulatie vooral dat ze bewuster zijn van hun leerdoelen. Wel vinden ze het lastig om een effect in te schatten op hun motivatie,  omdat ze enkel de huidige aanpak kennen. De meeste studenten zijn blij met de vrijheid om de studie op eigen tempo te kunnen volgen. Een (kleiner) deel van de studenten vindt de keuzevrijheid die ze hierin krijgen lastig. Het zorgt bij deze groep voor uitstelgedrag en hierdoor uiteindelijk ook voor stress.

Opbrengsten studiesucces nog onduidelijk

Studenten en docenten zien nog geen effecten op het studiesucces, onder meer omdat de gedifferentieerde aanpak bij de meeste van de deelnemende opleidingen (o.a. als gevolg van de coronamaatregelen) vertraagd is ingevoerd. De gevolgen van de coronamaatregelen maken het moeilijk een goede vergelijking te maken met eerdere lesjaren, bijvoorbeeld in het aandeel versnellers of vertragers. 

Vergelijking met controle-opleidingen laat (nog) geen aantoonbare effecten zien

Studenten van opleidingen met een gedifferentieerde onderwijsaanpak ervaren daadwerkelijk ook meer differentiatie dan studenten van controle-opleidingen zonder gedifferentieerde aanpak. De effectstudie biedt echter geen ondersteuning voor positieve effecten van gedifferentieerde aanpakken op de zelfregulatie, motivatie en studiesucces van studenten. Dit kan (deels) verklaard worden door beperkingen van het onderzoek, zoals een lage respons en beperkingen van zelfrapportagevragenlijsten voor het meten van studentuitkomsten. Anderzijds is het ook mogelijk dat de ontwikkelde gedifferentieerde aanpakken slechts bij een deel van de studenten leiden tot een toename van motivatie en zelfregulatievaardigheden.

Voorwaarden voor opbrengsten

Interviews met studenten en onderwijsteams bieden inzicht in de voorwaarden waaronder gedifferentieerde aanpakken leiden tot positieve opbrengsten voor studenten:

1. Persoonlijke ondersteuning bij zelfregulerend leren

Voldoende coaching van studenten lijkt een voorwaarde voor positieve opbrengsten van gedifferentieerde aanpakken waarbij studenten en docenten de regie over het leerproces delen. Met name voor studenten met beperkte zelfregulatievaardigheden is dit het geval. Peerfeedback van medestudenten kan hierbij ook helpend zijn.

2. Focus op kwaliteit en reflectie bij persoonlijke leerdoelen

Het werken met persoonlijke leerdoelen van studenten kan tot positieve opbrengsten leiden, mits wordt gefocust op de kwaliteit van en reflectie op de persoonlijke leerdoelen in plaats van de kwantiteit. Opleidingen kunnen hun studenten beter minder leerdoelen laten formuleren en docenten en (mede-)studenten hier veel aandacht aan laten besteden, dan studenten veel verschillende leerdoelen op te laten stellen, waarop zij weinig tot geen begeleiding of input krijgen.

3. Aantrekkelijk en overzichtelijk les- en informatiemateriaal

Gedifferentieerd onderwijs levert meer op als het les- en informatiemateriaal rondom de gedifferentieerde aanpak aantrekkelijk en overzichtelijk is voor studenten en docenten. Als de uitleg van de gedifferentieerde aanpak studenten en docenten veel tijd kost, gaat dat ten koste van de motivatie van studenten én van docenten.

4. Meer uitdaging en differentiatie op inhoud

Studenten van verschillende opleidingen geven aan dat ze meer gemotiveerd zouden zijn als er meer gedifferentieerd zou worden op inhoud en/of ze meer uitgedaagd zouden worden. Studenten willen bijvoorbeeld opdrachten kunnen overslaan die te makkelijk zijn, een herhaling vormen van opdrachten die ze al hebben gemaakt, of die niet relevant zijn voor het specifieke beroep dat ze ambiëren.

Meer informatie

Conijn, J.M., Bokdam, J., Wester, A., Boogaard, M., & Lourens, J. (2023). Verschil maken. Een praktijkgericht onderzoek naar differentiatie door mbo-2 teams. Kohnstamm Instituut. Rapport 1112.

Wester, A., Bokdam, J., & Conijn, J.M. (2023). Gedifferentieerd Onderwijs in MBO Niveau 2: Effecten en Inzichten. Profiel, 32, p. 22-25.

Binnen het onderzoek zijn verschillende producten ontwikkeld voor praktijkprofessionals:

• Een handreiking over differentiëren en zelfregulerend leren in het mbo.
• Infographic over de resultaten van het onderzoek.
• Klik hier voor een overzicht van beschikbare instrumenten.
  De meeste van deze instrumenten zijn ook geprogrammeerd als online vragenlijst met een automatisch gegenereerde rapportage.

Contactpersoon: Judith Conijn

Zie ook:
Differiënteren in het mbo
Is het gebruik van een Persoonlijk Ontwikkelplan of Persoonlijk Actieplan effectief voor het verbeteren van motivatie en leeruitkomsten van mbo-studenten?

Samenwerkingspartners:
Oberon onderzoek en advies
ROC van Flevoland
Regio College